Өткен жылдың шілде айында «Мемлекетке заңсыз иеленген активтерді қайтару туралы» заң қабылданған еді. Аталған құжат әділдікті қалпына келтіріп, ел игілігіне тиесілі ресурстарды мемлекет меншігіне қайтаруға мүмкіндік берді. Заң аясында қайтарылған барлық актив «Қайтарылған активтерді басқару компаниясы» ЖШС-нің басқаруына беріледі. Ал қаражат әлеуметтік маңызы бар нысандардың құрылысына жұмсалатын Арнаулы мемлекеттік қорға аударылады. Осы орайда активтердің сатылу рәсімі қайтіп жүргізілетіні, түскен қаражат қалай инвестицияланатыны және басқа да маңызды мәселелер жөнінде «Қайтарылған активтерді басқару компаниясы» ЖШС бас директоры Қуанышбек Мұқашев егжей-тегжей айтып берді.
– Қуанышбек Жақсыбекұлы, қайтарылған активтер қалай сатылады және оларды басқару жүйесі қалай жүзеге асады?
– Мемлекеттің 100 пайыз қатысуымен құрылған Басқарушы компанияның негізгі міндеті – қайтарылған активтерді тиімді басқару, олардың сақталуын қамтамасыз ету және сату. Яғни біздің басты мақсатымыз – қайтарылған активтердің ел экономикасына оң әсерін тигізіп, халықтың әл-ауқатын жақсартуға қызмет етуі.
Әрбір қайтарылған активтің ел дамуына үлес қосуы, заң үстемдігін нығайтуы және қоғам игілігіне жұмыс істеуі маңызды. Сондықтан біз активтердің ерекшелігін, нарықтық жағдайды және олардың экономикалық тиімділігін жан-жақты зерттей отырып, әрқайсысы бойынша жеке шешім қабылдаймыз.
Негізгі сату тәсілі – «е-Qazyna» порталында электрондық сауда ұйымдастыру. Сауда аукцион түрінде өткізілуі мүмкін. Сонымен қатар актив орналасқан елдің заңнамасына қайшы келмейтін басқа да әдістер қарастырылған. Егер активті бірден сату мүмкін болмаса, қолданыстағы ережелерге сәйкес, баламалы тәсілдер қарастырылады. Бұл – жалға беру, сенімгерлік басқару немесе өз бетінше басқару. Мысалы, қазіргі уақытта біз Астанадағы «Думан» қонақүй кешенін, сондай-ақ «Жаркент Су» ЖШС мен «Тұлпар» ЖШС-дағы үлестерді басқарып отырмыз.
Жалға беру кезінде, сату сәтіне дейін бұл активтер тұрақты табыс әкеледі. Ал активтер кәсіби менеджерлерге сенімгерлік басқаруға берілсе, олардың басты міндеті – активтің құнын сақтау және мүмкіндігінше арттыру, сондай-ақ болашақ сатып алушылар үшін оның тартымдылығын арттыру.
2025 жылдың 14 наурызына дейін басқарушы компанияның балансына тұрғын үй және коммерциялық жылжымайтын мүлік, заңды тұлғалардың жарғылық капиталындағы үлестер, жер учаскелері, тауар-материалдық құндылықтар мен негізгі құралдар түріндегі 73 актив, сондай-ақ 196 дана зергерлік бұйым қабылданды. Активтердің жалпы құны – 100,4 млрд теңге.
Активтерге жер учаскелері, тұрғын үй және коммерциялық жылжымайтын мүлік, өндірістік базалар, акциялар мен заңды тұлғалардағы қатысу үлестері, сондай-ақ тауар-материалдық құндылықтар кіреді. Негізінен, бұл активтер Қазақстан аумағында орналасқан.
Қайтарылған активтерді сатудан түскен қаражат Арнаулы мемлекеттік қорға жіберіледі.
– Ендеше, осы уақытқа дейін басқарушы компания Арнаулы мемлекеттік қорға қанша қаражат аударды?
– 2025 жылғы 14 наурыздағы жағдай бойынша Арнаулы мемлекеттік қорға 16,5 млрд теңге аударылды. Оның ішінде 15,8 млрд теңге – активтерді сатудан түскен қаражат, ал 0,7 млрд теңге – активтерді басқарудан (жалға беру, сенімгерлік басқару, кепілдік жарнаны депозитке орналастырудан түскен қаражат, дивидендтер) алынған кіріс.
Президент Жолдауында қайтарылған активтер халық игілігі үшін пайдаланылуға тиіс деген тапсырма берілген. Бұл қаражат жергілікті атқарушы органдарға әлеуметтік нысандардың құрылысын қаржыландыруда маңызды негіз әрі қолдау болады.
– Әлеуметтік нысандар қалай іріктеледі және осы қордан қандай жобаларға қаражат бөлінді?
– Ең алдымен, біздің компания әлеуметтік жобаларды тікелей іріктеумен немесе жүзеге асырумен айналыспайтынын атап өткен жөн. Алайда біз қаражатты Арнаулы мемлекеттік қорға аударатын болғандықтан, олардың қалай пайдаланылып жатқанын мұқият қадағалап отырамыз. Қаржыландыру мен жобаларды іске асыру туралы барлық ақпарат ресми ресурстарда, соның ішінде Премьер-министрдің сайтында ашық түрде жарияланған.
Заңнамаға сәйкес, Арнаулы қордың қаражаты денсаулық сақтау, білім беру, бұқаралық спорт және басқа да салалардағы әлеуметтік және инфрақұрылымдық нысандардың құрылысына бағытталады. Әрбір жоба міндетті түрде экономикалық сараптамадан өтеді, содан кейін оның қаржыландыруы Республикалық бюджеттік комиссияның (РБК) шешімімен бекітіледі.
РБК шешімдеріне сәйкес, қордың қаражаты әлеуметтік маңызы бар жобаларды жүзеге асыруға бөлінеді. Сонымен қатар бөлінген қаражат көлемі мен жобалар туралы барлық ақпарат Үкіметтің ресми сайтында жарияланады, бұл қаражаттың пайдаланылу ашықтығы мен есептілігін қамтамасыз етеді. Яғни кез келген азамат осы ақпаратқа қол жеткізіп, мемлекет қаржысының қалай инвестицияланып жатқанын бақылай алады.
Қаражат ең алдымен, әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға жұмсалады. Бұл – мектептер, балабақшалар, спорт кешендері, жатақханалар. Дамыған инфрақұрылым өңірлер экономикасының өсуіне серпін береді, халықтың жұмыспен қамтылуына ықпал етеді және қалалар мен ауылдардың жайлылығын арттырады. Осылайша, азаматтардың өмір сүру сапасы жақсарады.
Айта кететін маңызды жайт – қайтарылған активтерді пайдалану кезінде ашықтыққа ерекше назар аударылады. Барлық кіріс пен шығыс туралы мәліметтер ресми платформаларда ашық түрде орналастырылады. Бұл теріс пайдаланушылықтың алдын алуға және қоғамның мемлекеттік институттарға деген сенімін арттыруға мүмкіндік береді.
– Осы күнге дейін қандай активтерді саттыңыздар?
– 2025 жылғы 14 наурыздағы жағдай бойынша басқарушы компания «е-Qazyna» электрондық сауда платформасында Қазақстан аумағында орналасқан 10 активті сатты. Олардың жалпы құны 11,7 млрд теңгеден асады және негізінен – жылжымайтын мүлік.
Шетелде орналасқан активтерді сату актив орналасқан елдің заңнамасына сәйкес жүргізіледі. Шетелдік активтер арасынан 2 автокөлік, 2 тұрғын үй және 1 пәтер сатылып, олардың жалпы құны 4,5 млрд теңгені құрады.
Жалпы алғанда, 16,2 млрд теңге сомасына 15 актив сатылды. 48 нысан бойынша (оның ішінде 22 дана зергерлік бұйым) аукционға қатысушылардың болмауына байланысты сауда-саттық өтпеді.
– Алдағы уақытта қандай жоспарларыңыз бар?
– Біздің басты миссиямыз қайтарылған активтерді тиімді басқару арқылы халықтың әл-ауқатының артуына ықпал ету екенін тағы да айта кетейін. Осы бағыттағы жұмысымызды белсенді түрде жалғастыра береміз. Ашықтық пен есептілік басты басымдықтарымыз болып қалады. Біз қоғамды жобалардың іске асырылу барысы және қайтарылған активтердің тиімді пайдаланылуы туралы ұдайы хабардар етіп отырамыз. Қайтарылған активтерді сату тек әлеуметтік мәселелерді шешіп қоймай, бизнестің дамуына, жаңа жұмыс орындарының ашылуына әрі елдегі инвестициялық ахуалдың жақсаруына ықпал етуге тиіс.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгілемескен –
Орынбек ӨТЕМҰРАТ,
«Egemen Qazaqstan»