Мәжіліс спикері Ерлан Қошановтың төрағалығымен палатаның жалпы отырысы өтіп, Мәжілістің Қаржы және бюджет комитеті қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыру (жылыстату) және терроризмді қаржы ландыру тәуекелдерін бағалау жөніндегі халықаралық орталық құру туралы келісімді ратификациялау жобасын жұмысқа қабылдады. Сондай-ақ депутаттар елорда мен республикалық маңызы бар қалаларды дамыту мәселелері бойынша заңнамалық түзетулерді бірінші оқылымда мақұлдады. Күн тәртібінде Су кодексі де қаралып, тиісті шешімі шығарылды.
Қалалардың сәулеті сын көтермейді
Мәжіліс елорда мен республикалық маңызы бар қалаларды дамыту мәселелеріне қатысты заңнамалық түзетулерді бірінші оқылымда мақұлдады. Күн тәртібіне сәйкес, Премьер-министрдің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне астананы және республикалық маңызы бар қалаларды дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын таныстырды. Құжатты Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Ұлттық экономика министрлігі әзірлеген. Ол жер қатынастары, сәулет және құрылыс, көші-қон, жарнама, экология және басқа да салалардағы мәселелерді шешуге бағытталған. Заң жобасы авторларының айтуынша, өзара үйлесімсіз әрі ретсіз орналастырылған сыртқы жарнамалар, маңдайшалар, көрсеткіштер салдарынан қазіргі уақытта елорда мен басқа да қалалардың әсемдігі мен сәулеттік келбетіне нұқсан келіп отыр. Баяндамада С.Жұманғарин заң жобасының бірінші бағыты бірыңғай сәулеттік келбетті қалыптастыруды көздейтінін атап өтті.
– Қазіргі уақытта қалалардың сәулеттік келбеті тек сыртқы (көрнекі) жарнама арқылы ғана емес, маңдайшалардың да ретсіз орналасуына байланысты нашарлап отыр. Сыртқы жарнаманы жолдар мен көшелерді бояу арқылы орналастыру да қалалардың эстетикалық келбетіне теріс әсер етеді. Сонымен қатар қаланың сыртқы келбетінің нашарлауына қоғамдық орындарда аудиожарнаманың кең таралуы себеп болып отыр. Бүгінгі таңда аталған әрекеттер заң бұзушылыққа жатпайды және заңнамада ешқандай әкімшілік шаралар көзделмеген, – деді вице-премьер.
Республикалық маңызы бар қалалар мен елорда мәслихаттарының құзыретін кеңейтіп, дизайн-кодты бекіту нормасын енгізу ұсынылады. Түзетулер аясында ашық кеңістікте аудиожарнама таратуға, сондай-ақ жаяу жүргіншілер жолдарында, велосипед жолдарында, автожолдар мен көшелерде сыртқы (визуалды) жарнамаларды орналастыруға тыйым салынады.
Заң жобасының екінші бағыты жер мәселелерін реттеуді көздейді. Баяндамашының айтуынша, қазіргі уақытта жер учаскелерінің иелері мен жер пайдаланушыларға белгілі бір себептермен тиесілі бола алмайтын учаскелерді қайта ресімдеу реттелмеген. Осы мәселелерді шешу үшін Жер кодексіне бірқатар өзгеріс енгізу керектігі ұсынылды. Түзетулер аясында Мәжіліс депутаттары жерді мақсатына сай пайдаланбау жағдайында оны қайтару тетігін қарастыратын толықтырулар енгізді. Жаңа нормаларға сәйкес, егер мақсатына сай пайдаланылмаған жер учаскесі жекеменшікке тиесілі болса, ол аукцион арқылы сатылуға тиіс. Және де жер телімдерін мақсатына сай пайдаланбаған меншік иелері жерді сатып алу мен сату арасындағы айырмашылықтан пайда таба алмайды.
Елорда тұрғындарын тіркеу тәртібі күшейеді
Заң жобасының үшінші бағыты көші-қон үдерісін реттемек.
– Қазіргі уақытта халық ірі қалаларда өмір сүруге талпынып жатыр. Бұл пәтерлерде тұрғындардың санын шектеусіз тіркеу проблемасына алып келді. Тәжірибе көрсеткендей, тұрғын үй иелері үйінде нақты тұрмайтын жүздеген азаматтарды тіркеу фактілері бар, – деген Серік Мақашұлы алдағы уақытта елордадағы азаматтарды тұрғын үйге тіркеу талаптары өзгеретінін жеткізді.
Бұл ретте баяндамашы тіркеу нормативтері тұрғын үйдің меншік иесінің және жұбайының жақын туыстарына қолданылмайтынын атап өтті.
Заң жобасының төртінші бағыты қалалық инфрақұрылым объектілерінің қолжетімділігін көздейді. Яғни қалалық инфрақұрылым нысандары мен қоғамдық көліктер мүмкіндігі шектеулі азаматтарға бейімделуге тиіс. «Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заң аясында ұсынылған түзетулер республикалық маңызы бар қалалар мен елорда мәслихаттарының құзыретін қалада қолжетімді орта қалыптастыру ережелерін бекіту бағытында кеңейтуді көздейді.
Астана маңындағы орманға кім көз тігіп отыр?
Заң жобасының бесінші бағыты аясында елорданың «жасыл белдеуін» сақтау қамтамасыз етілмек. Бұл ретте С.Жұманғарин «жасыл белдеу» жерлерінің қысқаруына немесе бүлінуіне жол бермеу қажеттігін еске салды. Осыған байланысты «Астана мәртебесі туралы» Заң шеңберінде қаланың жасыл аймағын басқару қағидаларын бекіту және оны күтіп-ұстайтын заңды тұлғаны айқындауды, «жасыл белдеу» аймағының шекараларын өзгертуді әкімдікпен емес, Үкіметпен жүзеге асыруды, «жасыл белдеу» аумағында ландшафтардың табиғи көрінісіне теріс әсер ететін қызметке тыйым салуды ұсынды.
Дегенмен таныстырылымнан кейінгі талқылау кезінде депутаттар Еділ Жаңбыршин мен Абзал Құспан дәл осы заңда Астананы қалың ормандай қоршап тұрған «жасыл белдеудің» болашағына қауіп төніп тұрғанын жеткізді.
– Астана айналасындағы «жасыл белдеу» Орман кодексінің 44-бабына сәйкес, мемлекеттік орман қорының санатына жатады. Бұдан басқа, аталған кодекстің 8-бабында «бюджеттік қаржыға салынған, қолдан жасалған орман» деп көрсетілген. Яғни бұл белдеу де орман қорына жататыны нақтыланған. Енді біз сол «жасыл белдеуді» орман қорынан шығарайын деп отырмыз. Орман кодексінің 8-бабының 5-бөлімінде «мемлекеттік орман қорларының жерін сатуға, кепілге қоюға және басқа да мәмілелерге тыйым салынған» делінген. Яғни қолданыстағы заңға байланысты біз оны орман қорының жерінен алып кете алмаймыз. Мемлекет басшысы орман алқаптарын көбейтіңдер деп тапсырады, ал біз дайын орманды қордан шығарып алып санитарлық аумақ ретінде әкімдікке бермекпіз. Бұл, біріншіден, заңға қайшы, екіншіден, Президент тапсырмасына қарсы келіп тұр, – дейді Е.Жаңбыршин.
Қысқасы, екінші оқылымға дейін бұл заң төңірегінде қайтадан пысықтайтын мәселелер қатары көбейді.
Ал Абзал Құспан Мемлекет басшысының орман қорын көбейту туралы тапсырмасын тағы бір еске салып, заңдағы шикіліктер мен күмәнді лоббистік мәселелерді атап берді.
– Еліміздегі орман қорының аумағы – 4%-дың төңірегінде ғана. Екі жыл бұрынғы Абай облысындағы өртті ескерсек, одан да кеміп кеткен болуы әбден мүмкін. Қалған жерлер шөл және шөлейтті, далалық аймақтарға жатады. Үкімет үшінші сессияда мемлекеттің меншігіндегі, қорғауындағы орман қорына иелік етуді, оны өздеріне алып қоюға осымен үшінші мәрте әрекет етіп отыр. Бірінші рет 2023 жылы «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Заңға тиісті өзгертулер берді. Ол кезде біраз депутат тойтарыс беріп, тосқауыл қоятын норма енгіздік. Арада біраз уақыт өткеннен кейін ол өзгерістер тағы бір заң жобасына кірді. Кезінде біз қабылдамай тастаған Үкіметтің сол нормасы үтір-нүктесіне дейін сол күйі қайта келді. Оған да қарсылық таныттық. Енді, міне, астана туралы заңмен тағы да алдымызға келіп отыр, – деді депутат.
А.Құспан Үкіметтің бұл «бастамасына» неліктен қарсылық танытып жүргендерін түсіндіріп берді.
– Осы кезге дейін Орман, Жер кодекстері, «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Заң орман қорларындағы жерлерді мемлекеттің қорғауында ұстап келді. Өз баяндамасында Серік Мақашұлы «жасыл белдеуді» Астана қаласына беру орман алқаптарын күтіп-баптап ұстау үшін қажет екенін айтты. Сонда мемлекеттің меншігінде тұрса, мемлекеттің қорғауында тұрса, әкімдік оған күтіп қарай алмай ма, Үкімет оған ақша бөле алмай ма? Осы кезге дейін «Астана орманы» кәсіпорны қызмет етіп, күтіп-баптап келе жатыр ғой. Неге Үкімет осы әрекетін доғармайды? Алматы қаласын мысалға келтірейікші, Саин көшесінің жоғары жағындағы «Алатау» кеңшарының керемет алма бағы қайда қазір? Орнында бір кездегі Үкімет мүшелерінің, Ұлттық банк басшыларының үйлері тұр. Әл-Фараби даңғылының жоғары жағындағы ормандар не болды? Кәсіпкерлер Ішкі істер министрлігі академиясының ортасынан ойып тұрып алған жерді бизнес субъектісіне айналдырып жіберді. Еділ Терекбайұлы 126-баптың 2-тармағындағы рекреациялық мақсаттағы жер құрамы дегеннің мағынасын жақсы түсіндіріп берді. Яғни бұлардың бәрі – бизнес нысандары. Ең қызығы, нормада «осы сияқты басқа да объектілер» делінген тіркес бар. Егер біз заңның осы нормасын қолдап дауыс берсек, ертең Астана қаласы Алматының кебін киеді. Сондықтан орман қорларының жері тек мемлекеттің қорғауында қалу керек. Біз бұл нормаға үзілді-кесілді қарсымыз, – деді А.Құспан.
Е.Жаңбыршин мен А.Құспан заңдағы рекреациялық аймақтар деген түсінікті қайта қарау керектігін ескертті.
Сонымен қатар бұл заң жобасының алтыншы бағыты жол және көлік инфрақұрылымын дамытуды көздесе, жетінші бағыты тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу мәселелерін реттемек.
Мәжіліс депутаты Анас Бақожаев та Серік Жұманғаринге елорда маңындағы «жасыл белдеуді» мақсатсыз пайдалану фактілері туралы мәселе көтеріп, сұрақ қойды. Ал Нартай Сәрсенғалиев ақылы автотұрақтар туралы жұртшылық жанайқайын тағы көтерді.
Жалпы отырыста елімізде отандық тауарлардың тізілімі жасалатыны белгілі болды. Яғни Мәжіліс екінші оқылымда тауарлардың шығарылған елін айқындау мәселелері туралы заңды қабылдады. Ол Мемлекет басшысының импорттық жеткізілімдерге тәуелділікті азайту, заманауи технологияларды трансферттеу және оқшаулау үлесі жоғары өндіріс циклін құру жөніндегі тапсырмаларын іске асыру мақсатында әзірленген. Қабылданған заңға сәйкес, қазақстандық өндіруші ретінде тану үшін кәсіпорындар белгіленген талаптарды сақтауға тиіс.
Мәжіліс жаңа Су кодексін қабылдады. Құжатта Мемлекет басшысы қойған міндеттер мен тапсырмалар көрініс тапқан. Олар су саласын реформалауға, су заңнамасын жетілдіруге, су ресурстарына ұқыпты қарауды қалыптастыруға, саланың кадрлық әлеуетін арттыруға, тарифтік саясатты реттеуге және су үнемдеу технологияларын енгізуге бағытталған. Сондай-ақ елімізде су ресурстарын басқарудың бірыңғай жүйесі аясында Ұлттық гидрогеологиялық қызмет қайта құрылады.
Жалпы, отырыс соңында депутаттар Үкіметке және жекелеген министрліктерге бағытталған депутаттық сауалдарын жолдады.