Мемлекет басшысы ұлт бірлігін нығайтуда, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуде, халықаралық аренадағы беделін арттыруда дәстүр мен жасампаздықты тең ұстауды жиі айтады. Бұл ретте азаматтардың әл-ауқатын жақсартуға, әлеуметтік әділеттің салтанат құруына, жастардың болашағына инвестиция салуға, ғылым мен білім саласының жаңашылдығына айрықша көңіл бөлініп отыр.
Әсіресе, ұлтты ұйыстыруға келгенде Президент Ұлттық құрылтай форматын жаңғыртып, халықтың пікірін, мемлекеттің даму бағытын кеңес арқылы анықтауға мүмкіндік берді. Ішкі бірлігімізді сақтап, сыртқы қауіптерге қарсы тұру үшін тұрақтылық пен бейбітшілік қағидаты таңдалды. Мемлекет басшысының «Ең алдымен, халықтың береке-бірлігін сақтау елдігіміз үшін аса маңызды. Бұл туралы үнемі айтып жүргенімді білесіздер. Ынтымағы жарасқан, ортақ мақсатқа ұйысқан ұлт ешқашан ұтылмайды, ештеңеден құр қалмайды», деген сөзінде терең мән жатыр.
Шын мәнінде, Ұлттық құрылтайды қайта жаңғырту арқылы Президент қазақ баласының көнеден келе жатқан ұлы бірлік жолындағы жалауын тіктеді десек те артық айтпаймыз. Өйткені төбел бие сойдырып төменгі елді, жорға бие сойдырып жоғарғы елді шақырып, елдің бірлігі мен тұтастығын талқыға салатын «Құрылтай» сөзінің түпкі мағынасы да құралу, жиналу, түгелделу дегенге саяды емес пе? Демек құрылтай – жай бас қосу емес, ол күллі халықтың ортақ мүддесін қорғау жолындағы үлкен саяси жиналыс.
Сондықтан да Президент бастамасымен қолға алынған Ұлттық құрылтайдың тарихи маңызы зор. Өйткені қазақ даласында алғаш рет Шыңғысхан дәуірінде Ұлттық құрылтай Қарақорымда өтсе, одан кейін Әз Тәукенің кезінде үш жүздің басы қосылып «Жеті жарғы» заңын талқылағанын да бүгінгі ұрпақ жадында сақтауға тиіс. Міне, осының өзінен-ақ қазақ тарихындағы құрылтайлардың ұлт мәселесіне келгенде шешуші рөл атқарғанын білуге болады. Тәуке ханның тұсындағы құрылтайдың өткен уақыты 1710 жылға сәйкес келетін болса, одан кейін Алаш баласы 1726 жылдың күзінде Ордабасы тауында тағы да бас қосып, бүкілқазақтық құрылтай өткізген. Ондағы жалғыз мақсат – ұлы даланы жау қолына бермеу, берекені бекемдеу. Себебі бұл кезеңде жоңғар шапқыншылығының зардабынан қазақтар «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» апатына ұшырап жатқан кез еді. Міне, бұдан да қазақтың ең бір тағдырлы шешімін құрылтайда бекіткенін байқауға болады. Тәуке хан дәуірінен кейін 1771 жылы Абылай сұлтан Түркістанда үш жүздің хан-сұлтандары, би-батырларының қатысуымен хан сайланып, оған жиналған игі жақсылар жоңғар-қалмақ шапқыншылығынан бытырап кеткен елді қайта тұтастыруға ұмтылған еді. Қарап тұрсаңыз, жұртымды жиыстырам, ұлтымды ұйыстырам деген құрылтай ХХ ғасырдың басында Алаш қайраткерлерінің басқосуымен съезд болып жалғасты. Кейін ол тәуелсіз Қазақстан тарихындағы 1992 жылы 30 қыркүйектегі Дүниежүзілік қазақ құрылтайына ұласты. Екінші рет бұл 2002 жылы қазан айының
23-інде қазақтың бірнеше хандары мен билері жатқан Түркістан қаласында өтті. Кейіннен 2005, 2011, 2017 жылдары Астана қаласында жаһан қазақтарының құрылтайлары ретінде аталды. Осындай маңызы мен мәні бөлек құрылтайдың Қасым-Жомарт Тоқаевтың тікелей бастамасымен жүзеге асуы да сол бабалардан келе жатқан дәстүр сабақтастығының жалғасы деуге болады.
Президенттің 2022 жылы 16 наурыздағы Жолдауындағы ұсынысына сәйкес енді алқалы басқосу жаңаша сипат алды. Барды-жоқты әңгіме қылып тарқайтын жиналыс емес, қайта азаматтардың ұсыныс-пікірін айтатын, сонымен қатар қазақ қоғамының саяси және әлеуметтік дамуына ықпал ететін басты алаңға айналып үлгерді.
Ұлттық құрылтай алғаш рет ұлт ұясы Ұлытауда, екінші рет қасиетті Түркістан төрінде, үшінші рет Атырауда жалғасын тапты. Атап айтар болсақ, бірінші рет 2022 жылы Ұлытауда ұйымдастырылған Ұлттық құрылтайда Әділетті Қазақстанның негізі қаланып, еліміздің жарқын болашағы мен мұратын айқындаған айтулы оқиғалар орын алды. Мемлекет басшысы құрылтайдың алғашқы отырысында қоғамның түрлі топ өкілдерімен кездесіп, маңызды мәселелерді талқылады. Ал 2023 жылы Түркістанда өткен екінші Ұлттық құрылтайда Президент бірқатар тапсырма беріп, ұлттық нышан, ұлттық тәрбие мен құндылықтар жайында сөз қозғады. Бұл жиында ұлттық бірегейлікті сақтау, мәдени мұраны дәріптеу және жастар тәрбиесі мәселелері көтерілсе, былтырғы Сарайшықта өткен үшінші Ұлттық құрылтайда елдің тарихи жадын жаңғырту, қоғамды ілгерілету бойынша практикалық маңызы бар ұсынымдар әзірлеу мәселелері талқыланды. Міне, сол Ұлттық құрылтайларда көтерілген бастамалардың бірі Республика күніне ұлттық мереке мәртебесін қайтару ұсынысы еді. Бұл бастама жүзеге асырылып, Республика күні қайтадан ұлттық мереке ретінде аталып өтіп жатқанына бәріміз де куәміз. Сонымен қатар құрылтай нәтижесінде Шығыс Қазақстан облысы мен Абай облысында жаңа аудандар құрылды. Өңірлік рәміздерді реттеу, «Әзірет Сұлтан» тарихи-мәдени қорық-музейіне ұлттық мәртебе беру, «Балалар кітапханасы» жобасын іске асыру сияқты бастамалар жүзеге асырылды. Қазір Қазақстанның жеті томдық жаңа академиялық тарихын жазу үшін нақты жұмыс жүргізіліп жатыр. Оған 250-ден аса ғалым жұмылдырылғанын да жақсы білесіздер.
Тағы бір айта кетерлігі, құрылтайдың үшінші отырысының қорытындысы бойынша 40 бөлімнен тұратын арнайы жоспар қабылданып, олардың басым бөлігі орындалған. Бұл жоспарлар «Тәуелсіздік және отаншылдық», «Әділдік пен жауапкершілік», «Еңбекқорлық пен кәсіби біліктілік», «Заң мен тәртіп», «Жасампаздық және жаңашылдық» сияқты жалпыұлттық құндылықтарды орнықтыруға бағытталған. Сондай-ақ былтырғы Ұлттық құрылтайдан кейін Парламент әйелдердің құқықтарын қорғау, балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, лудомания мен вандализмге қарсы іс-қимылдар, сондай-ақ вейпке тыйым салу мәселелері бойынша бірнеше заң қабылдады. Жақында Парламентте есірткі бизнесімен күрес туралы заң жобасы қабылданып, ол Президентке қол қоюға ұсынылды. Бұл заңдардың барлығын әзірлеуге құрылтай мүшелерінің тікелей қатысы бар. Сондықтан да жоғарыда өткен үш құрылтай да ұлт ұпайын түгендеуге келгенде ұтылмағанымызды білдірсе керек.
Ал биылғы Ұлттық құрылтай Бурабайда өтеді. Бұл жиында жаңа бастамалар мен жоспарлар ұсынылып, еліміздің жан-жақты жаңғыруына бағытталған реформалар талқыланбақ.
Иә, Ұлттық құрылтайлар қашанда – мемлекет пен қоғам арасындағы диалогтің маңызды алаңы. Тіпті құрылтайды біз елдің дамуы мен жаңғыруына бағытталған бастамаларды талқылап, маңызды шешімдер қабылдайтын платформа десек те болады. Әрине, еліміз қазір күрделі кезеңдерден өтіп жатқанымен, осы сынақтар мен қиындықтарға қарамастан, еліміз даму жолында тұрақты қадамдармен алға жылжып келеді. Мемлекет басшысы мен құрылтай мүшелері елдің ішкі және сыртқы қауіптеріне қарсы тұрып, халықтың әл-ауқатын арттыру, әлеуметтік мәселелерді шешу және болашаққа сеніммен қарау үшін ауқымды шаралар қабылдап жатыр. Бұл еліміздің нығаюы мен өркендеуі жолындағы маңызды қадамдар деп санаймын. Қиындықтарды еңсеріп, бірлікті сақтай отырып, мемлекеттігімізді нығайта береміз.
Ерлан СЫДЫҚОВ,
академик