Варикоз – қазіргі заманда жиі кездесетін, бірақ көп жағдайда еленбей жүретін тамыр ауруларының бірі. Көпшілік оны жай ғана эстетикалық кемшілік ретінде қабылдағанымен, бұл – қан айналымының бұзылуынан туындайтын және уақтылы емделмесе , ауыр асқынуларға әкелетін күрделі мәселе. Аяқтың ісінуі, ауырлық сезімі, түнгі құрысулар мен көгерген тамырлар – бұл тек бастамасы ғана.
Варикоз туралы кеңінен білу үшін 18 жылдық тәжірибесі бар флеболог дәрігер Тимур Зәкіровпен ашық сұхбат құрдық. Бұл сұхбатты оқу арқылы варикоздың қалай пайда болатыны, кімдерге қауіпті екені, алғашқы белгілері қандай, оны емдеудің заманауи әдістері мен ең бастысы – алдын алу жолдары туралы толық мәлімет аласыз.
El.kz: Алдымен, варикоз дегеніміз не екенін қарапайым тілмен түсіндіріп берсеңіз?
Тимур Зәкіров: Варикоз – бұл веналардың патологиялық кеңеюі. Яғни, веналардың қабырғалары жұқарып, серпімділігін жоғалтып, қанның кері ағып, жинақталып қалуына байланысты олар томпайып, тері астынан көрініп тұратындай болып өзгереді. Бұл жағдай көбінесе аяқта пайда болады, себебі аяқ веналарына түсетін қысым жоғары. Біздің денеміздегі қан жүрекке қарай бағытталып, арнайы веналық қақпақшалар оның кері ағуын болдырмайды. Алайда бұл қақпақшалар әлсіресе немесе зақымданса, қан кері ағып, веналарда тоқырау пайда болады. Сол тоқырау вена қабырғасын созады, уақыт өте келе веналар кеңейіп, бұралып, сыртқа шыға бастайды.
Қарапайым тілмен айтқанда, варикоз – бұл веналардың жұмысының бұзылып, оларда қан іркілісі салдарынан пайда болатын жағдай. Бұл тамырлармен байланысты мәселе сырттай көрінетін эстетикалық ақаумен ғана шектелмейді. Ол — терең жүйедегі қан айналымының бұзылуының белгісі, сондықтан оған бейжай қарауға болмайды.
El.kz: Неге бұл көбінесе аяқта болады? Қолда неге сирек кездеседі?
Тимур Зәкіров: Аяқтар – біздің денеміздің ең төменгі бөлігі, және дәл сол себепті қанның жүрекке қайта көтерілуі ең қиын аймақ болып табылады. Веналық қан ағысы жүрекке қарсы бағытта жүреді, яғни ауырлық күшіне қарсы көтерілуі керек. Бұл үшін веналардың ішінде арнайы қақпақшалар бар. Олар қанды жоғары қарай бағыттап, төменге түсуіне жол бермейді.
Алайда адам ұзақ уақыт бойы тік тұрып немесе отыра берсе, бұл қақпақшаларға өте көп қысым түседі. Бұл қысым веналарда қанның тоқтап қалуына, қақпақшалардың әлсіреуіне және венаның кеңеюіне себеп болады. Аяқ бұлшықеттерінің "насос" қызметі жеткіліксіз жұмыс істесе, варикоз дамуы ықтимал.
Ал қолдарда веналарда мұндай қысым болмайды. Қолдар жиі қозғалыста болады, жүрекке жақын орналасқан, сондықтан қан айналымы жеңіл жүреді. Қан ауырлық күшімен төмен қарай оңай ағады, сондықтан қолдарда веналардың кеңеюі өте сирек кездеседі. Бұл – варикоздың аяқтарда жиі, ал қолдарда сирек байқалуының басты себебі.Гравитация қанның жоғары – жүрекке қарай көтерілуіне кедергі келтіреді. Ал ұзақ тұру немесе отыру веналарға қосымша қысым түсіреді. Қолдар ондай жүктеме алмайды.
El.kz: Кімдер варикозға жиі шалдығады? Белгілі бір қауіп тобын атап өтсеңіз.
Тимур Зәкіров: Варикозға шалдығу қаупі әркімде бар, бірақ кейбір адамдар үшін бұл қауіп едәуір жоғары. Осындай адамдарды біз "қауіп тобына жататындар" деп атаймыз. Негізгі қауіп факторларына тоқталып өтейін:
Біріншіден — тұқымқуалаушылық. Егер сіздің ата-анаңызда немесе жақын туыстарыңызда варикоз болған болса, онда сізде де бұл аурудың даму ықтималдығы бірнеше есе жоғары. Генетикалық тұрғыдан веналардың қабырғалары мен қақпақшалары әлсіз болуы мүмкін.
Екіншіден — әйелдер, әсіресе жүктілік кезінде варикоз жиі байқалады. Себебі бұл кезеңде гормоналды өзгерістер жүреді, прогестерон гормоны тамырларды кеңейтіп, олардың серпімділігін төмендетеді. Сонымен қатар өсіп келе жатқан жатыр веналарға физикалық қысым түсіреді. Осы факторлар варикоздың дамуына себеп болады.
Үшіншіден — артық салмақ. Денедегі май мөлшері көп болған сайын веналарға түсетін қысым да жоғарылайды. Бұл веналық жүйеге қосымша салмақ түсіріп, оның жұмысына кедергі келтіреді.
Төртіншіден — көп отырып немесе тік тұрып жұмыс істейтіндер. Мысалы, кеңсе қызметкерлері, мұғалімдер, сатушылар, шаштараздар. Ұзақ уақыт бойы бір қалыпта қозғалыссыз отыру немесе тұру – веналардағы қан айналымын тежейді. Нәтижесінде, веналарда қан тоқырап, варикоз дамиды.
Бесіншіден — жасы ұлғайған адамдар. Уақыт өте келе тамырлар да қартаяды. Веналардың серпімділігі төмендеп, қақпақшалар әлсірейді. Сондықтан 50 жастан кейін варикоз жиі кездеседі.
Алтыншыдан — гормоналды препараттар қабылдайтындар (мысалы, контрацептивтер). Бұл дәрілер де веналарға әсер етіп, кеңеюіне ықпал етуі мүмкін.
Яғни, варикоз тек қартайған адамдардың емес, өмір салты мен генетикаға байланысты әртүрлі жастағы адамдардың ауруы екенін ұмытпаған жөн.
El.kz: Варикоздың алғашқы белгілері қандай? Адам нені байқаса, дәрігерге баруы керек?
Тимур Зәкіров: Варикоздың алғашқы белгілерін дер кезінде тану өте маңызды. Себебі ерте анықталған варикозды асқындырмай-ақ бақылауға және емдеуге болады. Ең жиі кездесетін, айқын белгі – тері астынан көрініп тұратын көкшіл немесе күлгін түсті бұралып жатқан веналар. Бірақ бұл аурудың жалғыз және ең алғашқы белгісі емес.
Міне, назар аудару қажет негізгі белгілер:
- Аяқта ауырлық сезімі – күн соңында аяқтарыңыз "шаршағандай", салмақ тартқандай күйде болса;
- Ісіну – әсіресе кешке қарай тобық пен балтыр аймағында байқалатын ісіну;
- Түнгі құрысулар – көбінесе балтырда болатын бұлшықет тартылу, аяқтың шаншуы;
- Қышыну, шаншу, күйдіру – аяқ терісінде түсініксіз сезімдер пайда болуы;
- Тері астындағы ұсақ көк тамырлардың айқын көрінуі – "жұлдызша" немесе өрнек тәрізді суреттер пайда болады;
- Құрғақ және жұқарып кеткен тері – тері жұқарады, қабыршақтанады, кейде жара пайда болуы мүмкін.
Егер осы белгілердің кемінде бір-екеуі жиі қайталанса, бұл – дәрігерге көрінуге нақты себеп. Көп жағдайда адамдар мұндай симптомдарды жай шаршау немесе климатқа байланысты деп елемей жатады. Ал шын мәнінде, бұл – варикоздың алғашқы белгілері.
Уақытында тексерілген адам үшін емдеу жеңіл әрі тиімді өтеді. Ал егер бұл белгілер ескерілмесе, ауру дамып, келесі кезеңдерге өтеді: веналар қатты кеңейеді, тері астында түйіндер пайда болады, қан айналымы бұзылады. Нәтижесінде аяқта ауырсыну тұрақтыға айналып, қабыну, жара, тіпті тромб түзілу қаупі туады. Сондықтан алғашқы белгілерге бейжай қарамау – варикозбен күрестегі ең алғашқы әрі ең тиімді қадам. Дәрігерге уақтылы қаралу – ұзақ мерзімді денсаулық кепілі.
El.kz: Кейбір адамдар веналар көрінбесе де аяқтары шаршап, шаншып тұратынын айтады. Бұл да варикоздың белгісі ме?
Тимур Зәкіров: Иә, дәл солай. Варикоз міндетті түрде сырттай көрініп тұрмауы мүмкін. Аяқтағы "гүжілдеу", тыныштықтағы мазасыздық, тері түсінің өзгеруі, құрғақтық, тіпті көгерулер де қан айналымының бұзылғанын көрсетеді.
El.kz: Диагноз қою үшін қандай тексерулер жүргізіледі?
Тимур Зәкіров: Диагноз қою – өте маңызды кезең, себебі варикозды ерте және нақты анықтау оның әрі қарай қалай емделетініне әсер етеді. Алдымен науқастың шағымдарын мұқият тыңдаймыз: аяқтарда ауырлық, ісіну, ауырсыну, түнгі құрысулар бар ма – осының бәрін сұрап білеміз. Содан соң визуалды тексеріс жүргіземіз. Веналардың сыртқы көрінісі, тері түсі, ісіну деңгейі – бәрі маңызды.
Бірақ тек сыртқы белгілермен шектеліп қалмаймыз. Варикоз диагнозын нақты қою үшін ең сенімді және кең қолданылатын әдіс – ультрадыбыстық дуплекс сканерлеу (УДЗ). Бұл заманауи зерттеу веналардағы қан ағымын нақты көрсетеді. Дуплекс УДЗ арқылы біз мыналарды анықтай аламыз:
- веналарда қақпақшалар дұрыс жұмыс істей ме;
- қан ағымы кері бағытта жүріп жатыр ма;
- веналардың диаметрі қандай, қаншалықты кеңейген;
- терең веналарда тромб немесе басқа бөгеттер бар ма.
Бұл процедура ауыртпайды, зиянсыз, және науқасқа ешқандай дайындық қажет емес. Ол шамамен 20–30 минутқа созылады, бірақ өте нақты мәлімет береді. Сонымен қатар кей жағдайда флебография, компьютерлік томография (КТ), немесе магниттік-резонанстық томография (МРТ) секілді қосымша зерттеулер тағайындалуы мүмкін, бірақ олар сирек қолданылады.
Қорыта айтқанда, диагностика – варикозбен күрестің алғашқы әрі шешуші қадамы. Науқастың жалпы жағдайын, варикоздың деңгейін және асқыну қаупін нақты бағалау үшін бұл тексерулер өте маңызды.Сосын ультрадыбыстық дуплекс УДЗ тағайындаймыз. Бұл тексеру арқылы венаның ішкі құрылымын, қақпақшалар жұмысын, қанның қалай ағатынын және тромб бар-жоғын көреміз.
El.kz: Ал енді емдеу жолдарын айтып өтсеңіз. Варикоздан толық айығуға бола ма?
Тимур Зәкіров: Ерте кезеңде емдеу жеңіл болады. Консервативті әдістер бар: компрессиялық шұлықтар кию, майлар қолдану, дене белсенділігін арттыру. Ал егер вена қатты кеңейсе, склеротерапия, лазерлік немесе радиожиіліктік абляция сияқты аз инвазивті процедуралар жасаймыз. Қиын жағдайларда флебэктомия қажет болуы мүмкін.
El.kz: Бұл емдеу түрлері қауіпті емес пе? Адам қалыпты өміріне тез орала ала ма?
Тимур Зәкіров: Қазіргі медицинада бұл процедуралар өте қауіпсіз, жергілікті анестезиямен жасалады. Көп жағдайда науқас сол күні үйіне қайтады. Қалпына келу бір-екі күнді алады. Бірақ компрессиялық шұлықты біраз уақыт киіп жүру керек.
El.kz: Варикоздан қорғануға бола ма? Әлде тек алдын алу шаралары ғана бар ма?
Тимур Зәкіров: Варикоздан мүлдем 100% қорғану, өкінішке қарай, мүмкін емес – әсіресе егер адамда тұқымқуалаушылық бейімділік болса. Бірақ соған қарамастан, бұл аурудың алдын алып, даму қарқынын бәсеңдетуге және асқыну қаупін азайтуға толық мүмкіндік бар. Яғни, біз варикоздың мүлде болмауын қамтамасыз ете алмасақ та, оны кеш басталатындай, жеңіл өтетіндей етіп басқаруға күш салуымыз керек.
Алдын алу шараларының басты мақсаты – веналардағы қысымды азайтып, қан айналымын жақсарту. Мұнда бірнеше негізгі қадам бар:
- Қозғалыс – басты құрал. Ұзақ отыру немесе тік тұрудан аулақ болу керек. Әр 30–60 минут сайын орныңыздан тұрып, аяқтарыңызды қимылдату ұсынылады.
- Күнделікті жеңіл жаттығулар жасау – серуендеу, велосипед тебу, суда жүзу – бәрі қан айналымын жақсартады.
- Артық салмақтан арылу. Семіздік веналарға қосымша жүктеме түсіреді.
- Биік өкшеден бас тарту. Биік өкше киім қанның аяқтан жоғары көтерілуін қиындатады.
- Компрессиялық шұлық кию. Варикозға бейімді адамдар үшін бұл тамаша профилактикалық құрал. Бірақ оны дәрігер кеңесімен таңдау керек.
- Дұрыс тамақтану. Тамақта жеткілікті мөлшерде талшық, С және Е дәрумендері, антиоксиданттар болуы қажет. Бұл веналардың қабырғасын нығайтады.
Яғни, алдын алу – бұл варикоздың өмір сапасына әсер етпеуі үшін жасалатын тұрақты жұмыс. Егер адам салауатты өмір салтын ұстанып, жоғарыда аталған шараларды орындаса, варикоз мүлде пайда болмауы мүмкін немесе жеңіл өтеді. Бұл – қолымыздағы мүмкіндік. Сондықтан жауапкершілікпен қарау керек.Бірақ алдын алу – өте маңызды.
El.kz: Көптеген адамдар варикозды тек эстетикалық кемшілік деп қабылдайды. Бұл қаншалықты қауіпті жаңсақ пікір?
Тимур Зәкіров: Өкінішке қарай, бұл кең тараған қате түсінік. Иә, бастапқыда сыртқы көрініс қана мазалауы мүмкін. Бірақ уақыт өте келе тромбоз, веноздық жара, қабыну секілді асқынулар пайда болуы мүмкін. Сондықтан ерте жастан бастап алдын алған дұрыс.